Oorspronkelijk gepubliceerd op VAKBLAD ONDER GLAS | 15 juli 2020

Onder de noemer Industry 4.0 ondergaat de glastuinbouw veel vernieuwing. Vooral door sensoren en betere communicatietechnologie zet automatisering reuzenstappen. Hoogleraar horticulture innovation Jan van den Ende doet met zijn studenten onderzoek naar data-uitwisseling tussen bedrijven in de keten. Teeltbegeleider Leo van Uffelen gebruikt met succes een dataplatform voor zijn advieswerk.

Slimme sensoren, apps, platforms, e-commerce, cloud oplossingen, big data en blockchain. Het zijn allemaal voorbeelden van ICT-toepassingen die de dynamiek in automatisering vergroten. Ze bieden kansen maar vragen ook om voorzichtigheid. Want welke informatie willen we delen met anderen? Eén ding is zeker, de hele keten ondervindt de effecten van informatie-uitwisseling.

Jan van den Ende, hoogleraar aan de Erasmus Universiteit: “De breedte van het proces is opvallend. Telers, toeleveranciers, afzetorganisaties en consumenten, elke schakel kan de opties van data-uitwisseling op zijn eigen manier benutten. En in de corona-crisis wordt dit nog extra belangrijk, omdat we meer online communiceren.”

Dominant platform

Van den Ende is vooral nieuwsgierig naar de ontwikkelingen tussen schakels onderling. Bijvoorbeeld de platforms waarmee toeleveranciers telers ondersteunen. “Denk aan LetsGrow van Hoogendoorn, e-Gro van Grodan en 30MHz. Ze claimen allemaal hét dataplatform voor de tuinbouw te zijn. Maar hoe waarschijnlijk is het dat er in de toekomst één allesbepalende speler overblijft? Zoals een Airbnb in de vakantie-/verhuurbranche. En wat is dan een goede organisatievorm voor zo’n systeem?”
Zijn studenten verkenden meerdere initiatieven. Bij een tuinbouwplatform blijkt niet zozeer het aantal leden doorslaggevend voor deelname, maar de kwaliteit van het systeem. Verschillende teelten stellen verschillende eisen aan informatievoorziening en -uitwisseling. De kans dat er één dominant platform voor de hele sector zal komen, schat de hoogleraar laag in.

Eigendom van data

De praktijk lijkt dus gebaat bij meerdere gespecialiseerde platforms naast elkaar. Onder meer vanwege de verschillende behoeften en dus systemen voor de groente- of sierteelt, en per land of klimaatzone. Alhoewel diversiteit voor de tuinbouw zeker voordelen heeft, is het niet verstandig de markt helemaal zijn gang te laten gaan. Van den Ende wijst op het belang van uitwisseling van data tussen verschillende platforms.

“Het zou goed zijn om dit te reguleren en standaarden te ontwikkelen. In Duitsland bijvoorbeeld gebeurt dat nu. Daarnaast moet het eigendom van data beter geregeld worden. Voor de landbouw in Nederland is er een initiatief (JoinData) waardoor iedereen weet wie welke informatie kan inzien. Regulering lijkt mij een taak voor de brancheorganisaties of andere sectorbrede instellingen.”

Korte lijnen werken beter

Een systeem dat claimt de herkomst en integriteit van de data optimaal te borgen, is blockchain. Studenten van Van den Ende deden ook hier onderzoek naar. In dit dataformat bepaalt elke partij vooraf welke informatie inzichtelijk is voor welke deelnemer. Dat bevordert het onderlinge vertrouwen. Toch lijkt hem een ketenlange blockchain in de tuinbouw onwaarschijnlijk. “Sommige data zijn gewoon heel gevoelig. Het is lastig om voldoende vertrouwen tussen partijen te creëren, en blockchain alleen lost dat niet op.”

Gerichte informatievoorziening heeft meer kans van slagen. Een direct lijntje tussen teler en eindgebruiker bijvoorbeeld. Er zijn al meerdere initiatieven gelanceerd. Van den Ende: “De houding van de teler lijkt doorslaggevend voor succes bij dit soort initiatieven. Hij of zij moet positief tegenover het idee staan en affiniteit met de digitale middelen hebben.”
Het delen van data met de consument biedt nieuwe kansen voor producten. Door informatie te delen over oorsprong, teler en verzorging kan een teler zijn verhaal toevoegen aan een product. Een plant wordt dan meer dan ‘iets groens in de huiskamer’. Consumenten kunnen bijvoorbeeld planten combineren die oorspronkelijk allemaal uit hetzelfde deel van de wereld komen. Juist die ‘beleving’ kan een consument overhalen tot vervolgaankopen.”

Verregaande serviceverlening

Industry 4.0 dankt veel van het succes aan sensoren. Deze bieden verregaande mogelijkheden in de relatie tussen toeleveranciers, telers en partijen verder in de keten. Het evolueert kassenbouwers en producenten van klimaatinstallaties naar dienstverleners. Ingebouwde sensoren vertellen hun precies wanneer de instellingen van de klimaatinstallatie niet optimaal zijn of wat de onderhoudsstaat van een kasopstand is.

Van den Ende verwacht dat deze mogelijkheden snel uitbreiden. “Op den duur hoeft een teler geen eigen kas meer te kopen, maar kan hij of zij een ‘project’ afnemen en de leverancier betalen voor de geleverde diensten. Zoals nu al met kopieermachines gebeurt.” Kansrijke initiatieven, mits partijen niet doorschieten “Toeleveranciers moeten niet het hele proces van de klant overnemen, want dan worden ze concurrent van andere klanten,” stelt Van den Ende. “Ik verwacht dat door zulke initiatieven de keten in de tuinbouw drastisch zal veranderen. Partijen die daarin vooroplopen, bouwen een voorsprong op.”

Meer grip op ideaal plantmodel

Planten die niet klaar zijn op het moment dat de teler ze moet afleveren. Voorheen kwam dat volgens teeltbegeleider Leo van Uffelen nog wel eens voor. “Dan kwam je na een week langs op een locatie en constateerde je te veel strekking of te weinig bloei.” Het gebruik van realtime data voorkomt dat. “Cijfers liegen niet.”

Ongeveer drie jaar geleden kwam Van Uffelen in contact met 30MHz. Bij dit dataplatform (ontwikkelt buiten de tuinbouw) bepaalt de gebruiker zelf welke data hij inzet en gebruikt. In een dasboard op maat wordt de informatie geanalyseerd en gevisualiseerd. “Er zijn geen moeilijke computers of technische vaardigheden nodig, binnen enkele minuten kun je starten met meten en uitlezen”, vertelt de teeltadviseur. Hij introduceerde het systeem bij drie potplantentelers. In het begin reageerden zij nogal sceptisch. “Nu zien zij de meerwaarde. De meetgegevens laten in een oogopslag zien of de planten groeien volgens het door mij opgestelde plantmodel.”

Planttemperatuur

De teler bepaalt wie de informatie ontvangt. In dit geval is dat de teeltadviseur. Het dashboard kan hij gewoon op laptop, tablet of smartphone uitlezen. Van Uffelen: “Ook kun je kiezen om informatie tegen elkaar uit te zetten in tabellen of bijvoorbeeld grafieken.” Het platform maakt gebruik van planttemperatuur in combinatie met ruimtetemperatuur- en luchtvochtigheidsmetingen om het VPD, dauwpunt, luchtvochtigheid en temperatuur op gewasniveau te bepalen. Deze data wordt geleverd door sensoren (desgewenst kunnen ook andere bronnen dienen als input).
Bij de telers van Van Uffelen hangt het ‘paddenstoeltje’ aan een standaard of staat op de vloer, tussen de planten. “Het systeem meet dus wat er op plantniveau gebeurt. Klimaatsturing door PAR-meting in de kas, werkt efficiënter dan regelen op buitenlicht.”

Voorkomt discussie

Het systeem levert zowel aan de teler als Van Uffelen de juiste informatie waarmee het gewas kan worden klaargemaakt voor de afzet. “Het voorkomt simpelweg discussie over wat te doen. Ik kan bijvoorbeeld op afstand controleren of de etmaaltemperatuur goed is afgestemd op de lichtsom. Er zit ook een alarmfunctie op. Afgelopen zaterdag kreeg ik nog een melding, het systeem constateerde een plotselinge afwijking in de lichtintensiteit. Bij een van de bedrijven bleek het scherm te vroeg te sluiten. Dan geef ik die teler een seintje.”

Op dit moment ontwikkelt dit platform een soort appstore waar telers zelf kunnen kiezen uit aangesloten data-aanbieders. Het sluit aan op de behoefte om informatie selectief te ‘shoppen’. Op die manier zijn nu al meetgegevens van Delphy toegankelijk. De IT-specialisten van 30MHz leveren de benodigde analysetools om de data te ontsluiten.

Tekst: Jojanneke Rodenburg, beeld: LD Photography en Studio G.J. Vlekke